2_HARICÎLIK
Bu fırka, Şia fırkasıyla ortaya çıkmış, her ikisi de Hz. Ali (R.A.)nın döneminde guruplar halinde görülmüşlerdir. Haricîler de Hz. Ali taraftarlari idi. Ancak, Şiilik düşüncesi Haricilik düşüncesinden daha önce mevcuttu.
Haricîye fırkası, «Sıffîn» denilen yerde Hz. Ali ile Hz. Muaviye'-nin arasında savaşın şiddetlendiği zamanda ortaya çıkmıştır. Bu savaş neticesinde Muaviye savaşın acısını tattı, kaçmaya yeltendi. Fakat hakem tayin etme düşüncesi kendisine, bu zor durumdan kurtulmakta yardımcı oldu. Muaviye'nin ordusu, Kur'an-ı Kerîm'i hakem tayin etmek için onu havaya kaldırdı. Fakat Ali, aralarında Allah Tealâ hüküm verinceye kadar sa-vaşmakta ısrar etti. Ordusundan bazıları, Hz. 'Ali'nin karşısına çıkarak, hakem tayinini kabul etmesini istediler. Hz. "Ali istemeyerek bunu kabul etti. Hz. Ali, karşısında bulu-nanlarla, kendi tarafından bir kişi, Muaviye tarafından da bir kişinin hakem tayin edil-mesi hususunda anlastıktan sonra, Muaviye Amır b. el-As'ı seçti. Hz. Ali ise Abdullah b. Abbas'ı seçmek istiyordu. Fakat, ordusundan, kendisine karşı gelenler, Ebu Musa el-Eş'ari'yi seçmeye zorladılar.
Neticede, bilindiği gibi hakemlerin kararı ile Hz. Ali azledildi, Muaviye ise hilâfet mev-kiine getirildi.
Bundan sonra Haricîlerin durumu çok ilginç bir hal aldı. Söyleki: Bunlar, önce Hz. Ali'-yi hâkem tayinine ve belirli bir hakemi kabul etmeye zorladıkları halde, daha sonra, hakeme bas vurmayi büyük bir suç saydılar ve Hz. Ali'nin, işlemiş olduğu bu günahdan dolayı da tevbe etmesini istediler. Çünkü onlara göre Hz. Ali hakeme basvurmakla küfre girmisti. Nitekim kendileri de bu sebeple kâfir olduklarını ve tevbe ederek yeniden İs-lama girdiklerini sanıyorlardı.
Bazı çöl bedevileri de bunların arkasına takıldı «Hüküm ancak Allah'ındır» sözü ise sloğanları haline geldi. Hz. Ali ile münakaşa ve karşı gelme safhasını da aşıp onunla savaşmaya başladılar.
Bu fırka, İslâm fırkaları arasında mezhebini en çok savunan, düsüncelerini kabul ettir-mek için en çok gayret gösteren, genellikle en çok dindar görünen, en atılgan ve en sorumsuz davranan bir fırka idi. Bunlar düşüncelerini savunurken ve sorumsuzca davra-nışlara girişirken birtakım sözlerin zahirine sarılarak onları kutsal bir dîn hüviyetine soktular, mümin bir insanın, bu sözlerden ayrılmayacağını zannettiler. «Hüküm, ancak Allah'ındır» sözü, bunların aklını çeldi. Bu sözü kendilerine din edindiler. Hz. Ali'yi her konuşurken gördüklerinde O'na bu sözü söylerlerdi.
Hz. Osman'dan, İmam Ali'den ve Ümeyye oğullarının idarecilerinden beri oldukları düşüncesi, yine Hariciyeye mensup olanları aldattı. Bu düşünce onların aklına tamamen yerleşti Hakk'a ulaştıracak yahut, dillerine doladıkları kelimelerin mânâlarını anlayacak her yolu tıkadı. Hatta, bizzat dinî hakikatlarin mânâlarını anlamalarına bile mâni oldu. Hz. Osman'dan, Ali, Talha, Zübeyr ve Emevîlerin idarecilerinden beri olduğunu söyle-yen herkesi kendilerinden saydılar. Adlarını isim listelerine aldılar. Bu gibi insanların diğer düşüncelerine ise göz yumdular. Belki de bu göz yummalarının, Hak'tan giderek sapmalarında büyük tesiri oldu.
Adaletli halife Ömer b. A'bdülaziz bunlarla bir zaman tartışmalar yaptı. Aralarındaki ihtilâf konusu; Ömer'in, kendi ailesinden olan zalimlerden beri olduğunu ilân etmeme-siydi. Halbuki Hariciler, Ömer'in, kendisinden önce iktidarda bulunan Emevilere uyma-dığını, onların zulümlerinin devamını engellediğini, hatta onların yapmış oldukları hak-sızlıkları giderip, hak sahiplerine, haklarını iade ettiğini itiraf ediyorlardı. Ne var ki «Beri olma» düşüncesi onların beynini şartlandırmıştı ve onların, Ömer'e itaat etmeleri-ne, îslâm sancağı altında toplanmalarına mâni oluyordu.